عوامل مؤثر در ارزیابی و قیمت‌گذاری فرش‌های دستباف کهنه کدامند؟
عوامل موثر در ارزیابی و قیمت گذاری در خصوص فرش‌های دستباف کهنه و آسیب‌دیده و دستیابی به قیمت‌های آن باید بحث شود در ۷ بخش به‌قرار ذیل به آن‌ها اشاره می‌شود.
- فرش‌های عتیقه و موزه‌ای
- فرش‌های کهنه که هنوز قابل‌استفاده‌اند ارکان اصلی آن دچار آسیبی نگردیده
- فرش‌های صادراتی اعم از نو و کهنه و کهنه‌شور
- فرش‌هایی که براثر بی‌دقتی در قالی‌شویی معایبی پیداکرده‌اند
- فرش‌های آسیب‌دیده ناشی از ترکیدگی لوله‌ها آب و مشابه آن
- فرش‌هایی که به هر دلیل قابل‌رؤیت نیست
- فرش‌هایی که به علت گران‌فروشی از سوی محاکم ارجاع می‌شود
فرش‌های عتیقه و موزه‌ای
در اصطلاح موزه‌داری، به اشیائی که عمر تولید آن از یک صدسال گذشته باشد. موزه‌ای اطلاق می‌شود، اما نه هر چیز بی‌ارزش صدساله، از جهت ارزشیابی معیارهای ذیل باید موردتوجه قرار گیرد؛
۱- قدمت فرش ۲- محل بافت ۳- سالم ماندن در طول زمان ۴- رج شمار ۵- نوع مواد مصرفی
۶- مارک‌دار بودن ۷- نفیس و منحصربه‌فرد بودن
برای دریافت قیمت روز این‌گونه فرش‌ها باید از فروشندگان فرش‌های عتیقه و موزه‌ای با مشخصات کامل فرش‌ها و مشابهات آن‌ها به نتیجه رسید.
فرش‌های کهنه قابل‌استفاده که هنوز ارکان اصلی آن سالم است.
فرش‌هایی با قدمت ۵۰ سال با بالا و فرش‌هایی که نظایر آن‌ها بافته نمی‌شود، مانند:
- فرش‌های قزوین تولیدشده در شرکت اعتماد
- فرش‌های کهنه صیرفیان
- فرش‌های حکمت نژاد
- از همین انواع در بقیه شهرستان‌ها
قیمت‌گذاری این‌گونه فرش‌ها بستگی به‌سلامت فرش و سالم بافته شدن، اندازه‌های مناسب، جذابیت، هماهنگی رنگ‌ها و تمام‌نماها دارد، که قیمت این‌گونه از فرش‌ها را در بازار باید بررسی کرد.
- فرش‌هایی که برای صادرات آماده می‌شوند، شامل دو نوع فرش:
- کهنه‌ها ذاتی
- فرش‌هایی که با شستشوی مواد شیمیایی، آفتاب دادن و کهنه‌نما کردن، مبادرت به صادرات آن‌ها می‌شود.
باید هر تخته فرش مورد رؤیت قرار گیرد و با آگاهی از:
- قیمت‌های کف بازار
- قیمت شهرستان
- هزینه‌های شور و عملیات پایانی
موردتوجه قرار می‌گیرد.
فرش‌هایی که براثر بی‌دقتی در شستشو در قالی‌شویی معایبی پیداکرده:
فرش‌های خانه‌داری که براثر بی‌دقتی در قالی‌شویی آسیب می‌بیند، به چند مورد آن اشاره می‌شود:
۱- پوسیدگی‌هایی که هنگام تحویل از خانه‌دار توسط قالی‌شویی مورد دریافت است:
باید کلیه موارد به خانه‌دار، تفهیم و در فاکتور تحویل قید شود. قسمت‌های پوسیده از رو و از پشت فرش هنگام شستشو، چتائی دوخته می‌شود تا هنگام شستشو آسیب نبیند
۲- فرش‌هایی که دارای رنگ‌های شیمیایی می‌باشند:
باید در شستشوی آن دقت شود که از مواد اسیدی زیاد استفاده نشود، جهت قیمت‌گذاری این‌گونه فرش‌ها، باید به حدود قیمت فرش‌ها قبل از آسیب‌دیدگی برآورد و پس از معیوب شدن قیمت آن‌ها مشخص و مابه‌التفاوت دو قیمت بعلاوه هزینه‌های شستشو و غیره موردتوجه قرار گیرد.
فرش‌های آسیب‌دیده ناشی از ترکیدگی لوله‌های آب و مشابه آن :
یکی از موارد مبتلابه کارشناسان فرش گروه ۲، تعیین خسارت آبدیدگی‌های فرش‌های خانه‌داری که براثر ترکیدگی لوله‌های آب، لوله‌های شوفاژ، نفوذ آب از منازل همسایه‌های در حال ساخت، که اشاره به تمام موارد آن به لحاظ اینکه موارد مختلفی پیش می‌آید که هنگام رؤیت باید بررسی شود، که به سه مورد آن اشاره می‌شود:
فرش‌هایی که آبدیدگی مختصری پیداکرده و موردتوجه خانه‌دار قرارگرفته، هر چه زودتر جهت شستشو به قالی‌شویی تحویل شود. درصورتی‌که رنگ‌آمیزی فرش از رنگ‌ها شیمیایی ناپایدار استفاده نگردیده باشد، در شستشو آسیبی نمی‌بیند.
برآورد خسارت حدود ۱۰ % از قیمت اولیه فرش قبل از آبدیدگی و هزینه‌های شستشو و احیاناً رنگ‌برداری است.
فرش‌هایی که به هر علت مدت‌زمان چندین ساعت در آب مانده و خیس‌خورده و رنگ‌ها کاملاً در تمام سطح زمینه و حاشیه اختلاط پیداکرده، در خصوص این‌گونه فرش‌ها قبل از مبادرت به شستشو لازم است رنگ‌برداری انجام و سپس شستشو شود. درصورتی‌که به این طریق عمل نشود، از بین بردن رنگ‌ها پس از شستشو هم مشکل‌تر و هم هزینه بیشتری در بر خواهد داشت.
قیمت‌گذاری فرش‌هایی که به هر دلیل قابل‌رؤیت نیست.
یکی از معضلات، پرونده‌های ارجاع شده از مجتمع‌های قضایی، فرش‌هایی است که به هر دلیل قابل‌رؤیت نیستند:
- فرش‌های سرقت شده
- فرش‌های جهیزیه خانم‌ها که توسط همسرانشان در زمانی که طلاق وقوع پیدا می‌کند
- فرش‌هایی که در آتش‌سوزی طعمه حریق می‌شود و کمتر اثری از آن‌ها باقی می‌ماند
با توجه به لزوم قیمت‌گذاری این‌گونه فرش‌ها به دستور قاضی یا مرجع ذیصلاح جهت احقاق حقوق طرفین دعوی، کارشناس را ملزم به تعیین قیمت این فرش‌ها می‌نماید، که با توجه به عدم دسترسی به رؤیت فرش‌ها و خصوصیات فیزیکی هر فرش کاری بسیار دشوار است. بعضی مواقع این فرش‌ها مربوط به زمان‌های گذشته می‌شود که هیچ‌گونه مدارکی توسط خواهان مورد ارائه نیست.
لذا تا آنجا که ممکن است از فاکتورهای خرید، مشخصات کامل فرش‌ها (شامل مواد مصرفی، اندازه فرش‌ها، رج شماری، محل بافت، مدت‌زمان استفاده، سالم ماندن فرش در طول زمان )، توجه به صحبت‌های طرفین دعوی و در نهایت استعانت از درگاه پروردگار به حدود قیمت آن‌ها باید رسید.
فرش‌هایی که به علت گران‌فروشی از سوی محاکم ارجاع می‌شود
گران‌فروشی از کارهای متداول بعضی از فروشندگان فرش به مشتریانی است که اطلاع از قیمت فرش ندارند، فرش‌هایی خریداری می‌کنند و بعد از مدتی متوجه گران بودن فرش خریداری خود می‌شوند که اغلب با واکنش فروشنده مواجه می‌شوند.
در این‌گونه موارد سه موضوع باید موردتوجه قرار گیرد:
- زمان خرید
- مدت‌زمان استفاده
- مشخصات فرش فروخته‌شده با واقعیت
در مورد زمان خرید، باید بررسی شود، قیمت فرش‌ها به چه میزان بوده و اعلام نظر شود.
در مورد زمان استفاده گاهی اتفاق می‌افتد که به علت غیرواقع بودن مشخصات فرش، خریدار تصمیم به فسخ معامله دارد که باید استهلاک زمان مورد محاسبه قرار گیرد.
در خصوص عدم انطباق فاکتور خرید با واقعیت باید هم در خصوص محل بافت و هم رج شماری و هم مواد مصرفی و هم عیوب فرش موردبررسی قرار گیرد.
معایبی که ناشی از بی‌توجهی بافنده یا کنترل‌کننده دستگاه در فرش پیش می‌آید عبارت است از:
کیس – کجی – کمر – سره – دو دستی – شمشیری – کوبیدگی – شل بافی – بد قیچی بودن – بی گره بودن – دو رنگی – غلط بافی – خلوت بافی – یک اندازه نبودن حاشیه‌های فرش
حذف مقداری از نقشه در فرش که هم‌زمان با ارزیابی فرش باید موردتوجه قرار گیرد.
• از زمان پدیدار شدن هنر قالی‌بافی در ایران (هنری که از بیابان‌گردی و چادرنشینی شروع و به کاخ‌های سلاطین و موزه‌های دنیا راه‌یافته) با توجه به آزاداندیشی و غنای هنری هنرمندان هر دیار، در هر شهر و روستا، طرحی نو و رنگ دیگر، متمایز از روستا و شهری دیگر پدید آمده است که اساس کارشناسی بر آن پایه‌گذاری شده است.
برای مثال طرح ماهی درهم از شمال غربی ایران تا حدوداً جنوب شرقی ایران (خراسان جنوبی ) به شرح ذیل بافته می‌شود:
ماهی اردبیل در چند طرح – ماهی تبریز و خوی – ماهی سراب مشایخی – ماهی زنجان و شاهین‌دژ – ماهی سته کردستان – ماهی همدان – ماهی اراک – ماهی لشکولی و دره شوری شیراز – ماهی یزد – ماهی بیرجند
• یک کارشناس با تجربه زمانی با صد ها فرش مختلف روبه‌رو می‌شود با مشاهده طرح و رنگ و بافت هر یک، همه را شناسایی می‌کند، گوئی همه فرش‌ها با او تکلم می‌کنند.
- هیچ فکر کرده‌ایم اگر این خصوصیات در فرش‌های ایرانی وجود نداشت چه می‌شد ؟
- آیا سرنوشت فرش ما همانند فرش‌های هند و چین و سایر کشورهایی که فاقد هویت هستند، نبود ؟
گفتار ما تاکنون در مورد وضعیت فیزیکی فرش و تجهیزات کارشناس ارزیاب فرش به معایب و محاسن فرش معطوف بود.
• یکی از عوامل تشکیل‌دهنده قیمت با توجه به تمام محاسن و معایبی که درگذشته به آن‌ها اشاره‌شده، رج شمار فرش می‌باشد که در هر منطقه، عرف و معیار مخصوص دارد و باید موردتوجه قرار گیرد.
• کارشناس باید در خصوص هریک، آگاهی‌های لازم را دارا باشد.
• از دیگر عوامل مرغوبیت فرش‌های مختلف، تولید آن است.
به فرض، بین یک فرش بیست‌وپنج رجی مشهد و یک بیست‌وپنج رجی هریس هم از جهت ارزش آن برای مصرف‌کننده و هم از جهت قیمت روز تفاوت محسوسی به چشم می‌خورد.
فرش دستباف با انسان‌های متفاوت و باحالت‌های متفاوت بافنده، بافته‌شده که تمام معیارهای درگذشته را به‌طور نسبی دارا می‌باشد.
گاهی یک نقشه در دو رنگ‌آمیزی مختلف تقریباً با بافت و رج شمار مساوی یک محل به‌وسیله دو بافنده بافته می‌شود که دو قیمت مختلف دارد.
