آیا تاکنون فکر کرده‌ایم فرش‌هایی که به دست هنرمندان زحمتکش با حله های تنیده با جان خویش هزاران سال فرزندان این مرز و بوم بر آن آرمیده و نشو و نما می‌کنند و با نقوش و رنگ‌های دلنشین نوازشگر چشمان و آرام‌بخش جسم و جان ما بوده، چگونه از آن حفظ و مراقبت نمانیم؟
و آیا هیچ فکر کرده‌ایم بی‌توجهی در این پدیده گل بافته‌هایی که حاصل تلاش و کار مداوم بافندگانی که از صبحگاهان تا شام پای دار قالی نشسته و به دور تارهای فرش گره گره نقش بسته و عمر خویش را به پایان برده‌اند؟
و همچنین سرمایه‌هایی که جهت خرید این بافته‌ها صرف شده در صورت رعایت نکردن نکات ایمنی زیان‌های قابل‌توجهی را به دنبال خواهد داشت؟
لذا به لحاظ همیشه شاداب ماندن این شکوفه‌های شاداب بی خزان به دست‌اندرکاران، دوستداران، خریداران و صاحبان فرش هله نفیس این گفتار هدیه می‌شود.
روش‌های حفظ و نگهداری فرش دستباف:
- سطحی که فرش بر روی آن گسترده می‌شود باید صاف، خشک و عاری از گرد و غبار بوده و فرش نباید روی سطح خاکی و گچی قرار گیرد.
- برای نگهداری فرش دستباف بهتر است فرش روی موکت یا پلاستیک اعم از ساده یا عاج دار پهن نگردد.
- نظافت فرش با جاروب‌های معمولی بهتر از برقی می‌باشد، از جارو های برقی هر ماه یک‌بار جهت گردگیری جوف فرش استفاده شود.
- به لحاظ اینکه فرش کمتر نیاز به شستشو پیدا کند باید زودبه‌زود نظافت گردد و از راه رفتن با کفش‌هایی که در خارج از منزل از آن‌ها استفاده می‌شود، اجتناب گردد.
- هنگام نظافت پنجره‌ها را بازکنیم تا گرد و خاک برخاسته ناشی از نظافت کمتر روی فرش بنشیند.
- چنانچه سطحی که فرش روی آن گسترده می‌شود با سنگ یا موزائیک فرش شده باشد باید توجه داشت درصورتی‌که در بندها حفره‌های خالی ایجادشده، ترمیم شود تا مخفیگاهی برای بید فراهم نگردد.
- به منظور نگهداری فرش دستباف هنگام نظافت هراندازه که ممکن می‌شود، پشت فرش هم تمیز شود.
- چنانچه فرش (نخ پشم مصرفی) هنگام رنگ شدن بیدزدائی نگردیده، در صورت مشاهده بیدخوردگی برای پیشگیری از نفتالین یا تنباکو یا مواد مشابهی که ضدبید می‌باشند، استفاده شود.
- درصورتی‌که فرش دچار بیدخوردگی زیاد شد، حتماً باید شستشو و مخفیگاه‌های بید گرفته شود.
- درصورتی‌که در نظر داریم از تنباکو برای فرش‌های با رنگ روشن (کرم) که مورداستفاده قرار نمی‌گیرند، کنار گذاشته شود، تنباکو را داخل کیسه‌های پارچه نازک ریخته و داخل فرش قرار دهیم.
- مقدار استفاده از نفتالین، تنباکو و سایر مواد بیدزدا نباید از قدر متعارف بیشتر باشد، زیرا مصرف زیادی آن‌ها در رنگ‌ها اثر نامطلوب خواهد گذاشت.
- عامل بیدخوردگی بیشتر پشم‌های دباغی و ضدعفونی نشده، هوای شرجی و محل‌های دربسته و متروک و گرد و غبار ناشی از عدم نظافت و عدم شستشو می‌باشد.
- نقاط بیدخورده اعم از رو یا پشت فرش باید ترمیم گردد تا هنگام نظافت نقاط دیگر فرش آسیب نبیند.
- فرش در طول زمان استفاده، نیاز به شستشو دارد و روشویی فرش با هر نوع شامپو یا هرگونه ماشین شستشو به‌عنوان خشک‌شویی، با توجه به نفوذ مواد شوینده به داخل فرش و اختلاط آن با گرد و غبار داخل فرش باعث پوسیدگی چله ها شده و عدم دوام فرش را در پی خواهد داشت.
- بهترین نوع شستشوی فرش ابتدا گردگیری و بعد شستشو با آب و صابون توسط قالی‌شویان متعهد می‌باشد. در خصوص فرش‌هایی که در رنگرزی آن‌ها از رنگ‌های شیمیایی بی‌ثبات استفاده‌شده و قالی‌شویی ناچار به استفاده از مواد شیمیایی در شستشوی آن‌ها می‌باشد، باید آن‌قدر با آب خالص شستشو را ادامه داد تا اسیدهای واردشده در فرش کاملاً از آن خارج شود.
- شستشوی فرش با مواد شیمیایی از قبیل کلر یا سدیم از دوام فرش می‌کاهد.
- هرگز جهت سفید نمودن ریشه‌های فرش از مواد شیمیایی سفیدکننده در قالی‌شویی‌ها نباید استفاده گردد، زیرا این‌گونه اسیدها روی چله فرش اثر نامطلوب گذاشته و پوسیدگی سریع ریشه‌ها را در پی خواهد داشت.
- برای نگهداری فرش دستباف در محل‌های پر رفت‌وآمد بهتر است برای از بین نرفتن ریشه‌ها، دور ریشه‌ها لفاف دوخته شود.
- چنانچه در محلی براثر ترکیدگی لوله آب یا شوفاژ و غیره، فرش مدتی در آب ماند و رنگ‌ها داخل هم دوید، حتماً باید به قالی‌شویی متخصص که از عهده شستشو و زدودن رنگ‌ها از فرش برمی‌آید، مراجعه شود.
- اگر نوشابه یا شربت روی فرش ریخته شد، ابتدا باید موارد ریخته شده جمع‌آوری و سپس با آب شستشو گردد، درصورتی‌که اثر غذا یا نوشابه کم باشد. پس از تمیز نمودن مواد ریخته شده آن قسمت را با پارچه نمدار تمیز می‌کنیم. در خصوص رنگ‌های شیمیایی یا چسب‌های تیتری که تمیز کردن آن با مواد شیمیایی باید توسط رنگ‌برداری و اهل‌فن در اسرع وقت انجام پذیرد.
- از گذاردن گلدان یا درختچه بر رو یا کنار فرش خودداری شود. اغلب پوسیدگی‌ها ناشی از آب‌های اضافی پای گلدان‌ها می‌باشد.
- چنانچه آب روی فرش ریخت باید از جوف فرش گرفته و محل خیس شده خشک و سپس مورداستفاده قرار گیرد.
- از گذاردن پایه‌های تیز صندلی یا پایه‌های مبل یا میزهای سنگین به‌طور مستقیم روی فرش خودداری و از وسایلی که جهت زیر پایه‌ها ساخته‌شده استفاده گردد.
- برای یکنواخت ماندن قطر فرش بهتر است هر شش ماه یک‌بار فرش را سر و ته کنیم. (محل پهن بودن آن را تغییر دهیم.)
- چنانچه فرش در محل‌های در بسته و متروک قرار دارد، لازم است یک ماه یک‌بار درب‌ها باز و فرش‌ها هوا داده‌شده و ازنظر رطوبت یا بیدخوردگی موردتوجه قرار گیرد.
- از تابش مستقیم نور آفتاب روی فرش جلوگیری شود.
- در نگهداری فرش دستباف، فرش‌های ابریشمی را نباید به دیوار گچی به صورتی آویخت که دیوار با پشت فرش مماس یا چسبیده باشد.
- چنانچه ریشه یا محلی از فرش نیاز به رفو داشت، باید ترمیم گردد.
- توصیه می‌شود فرش‌های گران‌قیمت در مقابل حوادث پیش‌بینی‌نشده (سرقت، آتش‌سوزی، تخریب و غیره) قیمت‌گذاری و بیمه شود.
- فرش‌هایی که کناره‌های آن لوله می‌شود، باید چرم‌دوزی شده تا صاف روی زمین قرار گیرد، در خصوص فرش‌هایی که نیاز به چرم‌دوزی ندارد، ضخامت چرم در پشت فرش باعث برآمدگی و زودتر سائیده شدن آن محل از دیر نقاط فرش خواهد شد.
- نقاطی که آب‌وهوای آن گرم و مرطوب می‌باشد، بهتر است از فرش‌های تمام پشم استفاده کنند.
- استفاده از صندلی‌های چرخ‌دار بر روی فرش باعث فرسایش آن می‌شود.
- فرش‌هایی که مورداستفاده قرار می‌گیرند، باید قبل از فرسودگی و نخ‌نما شدن تبدیل به احسن گردد.
- برای خرید فرش سعی شود از فرش‌هایی که مواد آن شامل پشم، نخ، پنبه و ابریشم از مواد طبیعی مرغوب و رنگ‌های به‌کاررفته در آن از نوع گیاهی استفاده‌شده، خریداری شود. در این صورت سرمایه‌گذاری در خصوص این کالا نه‌تنها مدت زیادی می‌تواند مورداستفاده قرار گیرد، بلکه در صورت خوب استفاده و حفظ و مراقبت کردن از آن در دراز مدت چندین برابر ارزش‌افزوده خواهد داشت.
برتری‌های فرش دستباف بر فرش‌های ماشینی:
- تار و پود فرش‌های دستباف عجین شده با تار و پود جسم و جان هنرمند می‌باشد و همواره با دل و جان آدمی همدم است.
- فرش دستباف بیانگر فرهنگ و هنر قومی و قبیله‌ای و جامعه‌شناسی مردمی و زینت‌بخش کاخ‌ها و موزه‌ها و هویت مداری آن در هر شهر و روستا دانش کارشناسی را به وجود آورده است.
- مواد مصرفی در فرش‌های دستباف شامل پشم، نخ و ابریشم از داخل کشور تهیه‌شده و صادرات آن به خارج از کشور ارزآوری قابل‌توجهی را دربرداشته و هیچ بار مالی را بر دوش جامعه نخواهد داشت.
- سرمایه‌گذاری و خرید فرش‌های دستباف که قبلاً در خصوص آن یادآوری شده در دراز مدت چندین برابر ارزش‌افزوده خواهد داشت.
- اشتغال‌زایی فرش‌های دستباف و درآمد مختصر آن در زندگی کشاورزان جبران کمبودها و جلوگیری از مهاجرت آن‌ها به شهر می‌شود، آمار این اشتغال‌زایی را با افراد جانبی آن بین ۸ تا ۱۰ میلیون نفر می‌دانند.
- فرش دستباف در پایان عمر خود محیط زیست را آلوده نمی‌کند و پس از عمر طولانی خود، باغداران از تکه‌پاره‌های آن به‌عنوان کود پای درختان استفاده می‌کنند.
- در خصوص بهداشت خانواده و با توجه به گسترده نمودن سفره غذای حداقل ۹۰% مردم ما روی فرش در حال عبور و مرور جهت سفره چینی در گام برداشتن هیچ پرزی از پشم یا ابریشم حالت کهربایی نداشته و در هوا معلق و بر روی غذاهای داخل سفره نمی‌نشیند.
- فرش دستباف به لحاظ پشم بودن و عاری بودن از مواد آکرولیک و ویسکوز برخلاف فرش‌های ماشینی درصورتی‌که منزلی دچار آتش‌سوزی شود، کند سوز و هرگز شعله‌ور نمی‌شود.
اعتقاد بر این است، مواردی که در خصوص حفظ و نگهداری فرش دستباف آمده قطعاً شامل همه کلیات نیست امید است صاحب‌نظران و اساتید این هنر با ارائه نظرات وافی و کافی خود ما را قرین لطف و محبت قرار دهند.
