در داوری داخلی کلیه اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا دارند می‌توانند داوری اختلافات خود را اعم از اینکه در مراجع قضایی طرح‌شده یا نشده باشد و در صورت طرح در دادگاه در هر مرحله از رسیدگی که باشد (دادگاه بدوی، دادگاه تجدیدنظر، فرجام خواهی) با تراضی طرفین، طبق مقررات به داوری ارجاع دهند.
درباره ی قابلیت داوری، مطابق اصل 139 قانون اساسی، درباره ی ارجاع اموال عمومی و دولتی به داوری سه شرط قرار داده شده است، که شامل 1- تصویب هیأت وزیران 2- اطلاع مجلس 3- تصویب مجلس هم در دعاوی که طرف مقابل خارجی باشد ضروری است. در مواردی دعاوی دستگاه دولتی به داوری ارجاع داده میشود که این دعاوی راجع به اموال نباشد.
آیا اختلافات خانوادگی دارای قابلیت داوری هستند؟
قانون گزار در این باره پاره ای از اختلافات خانوادگی را غیر قابل داوری می دانند، که عبارت اند از اصل نکاح، طلاق، در ماده 496 آیین دادرسی مدنی در طلاق به درخواست مرد و طلاق به درخواست زن و طلاق توافقی قاضی قبل از صدور رأی داوری، طرفین را به داوری دعوت مینماید. بنابراین بعضی از اختلافات خانوادگی قابلیت داوری را دارا می‌باشند.
امور حسبی
امور حسبی، امور غیر ترافعی هستند، کودکی را در نظر بگیرید که تازه متولد شده است و پدرش فوت کرده است بنابراین دادگاه برای او یک نفر قیم را در نظر می گیرد. بنابراین بدون ایجاد اختلاف و دعوا، دادگستری به موضوع رسیدگی می نماید. امور حسبی قابلیت داوری ندارند.
ضمن این نکته که داور در جرایم کلاهبرداری و ضرر و زیان ناشی از جرم، می تواند داوری نماید.
نهاد داوری
در آیین دادرسی مدنی، نهاد داوری مسئولیت صدور رأی را بر عهده دارد در خصوص داوری داخلی اگر در چارچوب داوری سازمانی وارد نشده‌ایم باید سر داور انتخاب شود که فرآیند مدیریت داوری را انجام می‌دهد و اقدام به دعوت داوران به‌منظور حل اختلاف مینماید. اگر یکی از داوران در جلسه داوری حاضر نشود و رأی مخالف را در جلسه داوری امضاء نماید رأی داوری در جلسه داوری با امضاء اکثریت قابل صدور است.
درصورتی که از یکی داوران غایب در جلسه داوری دعوت به عمل نیامده باشد و رأی داوری در جلسه داوری صادر شده باشد، داور غایب میتواند به دادگاه بیاید و رأی دو داور دیگر را ابطال نماید.
همچنین داور میتواند برای برگزاری جلسه داوری از روش‌های اطمینان‌بخش اظهارنامه استفاده نماید داوری میتواند یک پرونده را تحت شعاع قرار دهد زمانیکه بعد از انتخاب داور، اختلاف بین طرفین ایجاد شود، یکی از طرفین به دادگاه مراجعه می کند و خواستار ابطال رأی داور موردنظر شود، درصورتی‌که دادگاه یک نفر را به‌عنوان داور انتخاب نماید در صورت اعتراض طرف دیگر، داوری که دادگاه انتخاب کرده، ابطال خواهد شد.
ویژگی های داور در داوری های حقوقی
داور مکلف است رأی خود را به دفتر دادگاه ارجاع نماید. بنابراین دادگاه باید صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را داشته باشد و همچنین داور باید اصل حق، عدالت، صداقت را رعایت نموده و طرفین را از ادعاهای طرف متقابل باخبر سازد.
همواره ضمن این نکته که داور نباید برای خود در داوری اختیارات خاصی را تعیین کرده باشد. داوری یک‌نهاد فارغ از تشریفات است، بنابراین باید به خوانده فرصت کافی برای دفاع داده شود، همچنین باید اصل تناظر رعایت گردد و در مقابل ادعاهای متقابل به خوانده هم فرصت دفاع در فرآیند داوری داده شود. بنابراین داور دفاعیات دو طرف را خوانده و رأی نهایی صادر مینماید.
برای مثال درصورتی‌که (الف) و (ب) طرفین اختلاف دعوا باشند و (الف) برای خود داور اختصاصی انتخاب کرده باشد ولی (ب) برای خود داور اختصاصی تعیین نکرده باشد، درصورتی‌که (الف) تقاضای نصب سر داور و داور برای (ب) را داشته باشد، (ب) میتواند به انتخاب سر داور توسط دادگاه اعتراض نماید زیرا (الف) به‌تنهایی حق انتخاب سر داور را نخواهد داشت.
